W czasie I Wojny światowej wojska niemieckie straciły ponad 2 miliony żołnierzy. Z każdej wioski zginęło przynajmniej kilka osób i to im, w prawie każdej wiosce, stawiano pomniki. Po 1945 roku zamieszkujący tutaj Niemcy zostali wysiedleni. Dla wielu nowo przybyłych mieszkańców niemieckie pomniki utożsamiane były z wrogami i z tego zapewne powodu często były niszczone. Niektóre „zagospodarowywano” zmieniając ich przeznaczenie. Inne przez dziesiątki lat zostały nadgryzione zębem czasu. Do dzisiaj niezniszczonych przetrwało zaledwie kilka…
O historii z przed II Wojny Światowej mówi się i pisze bardzo mało. Lata te nie wiążą się bezpośrednio z życiem naszych ojców, przybyłych na te ziemie dopiero po 1945 roku, dla wielu jest to także trudny okres panowania ideologii nazistowskiej, o którym chcieliby jak najszybciej zapomnieć.
W czasie I Wojny Światowej wojska niemieckie straciły ponad 2 miliony żołnierzy. Z każdej wioski zginęło przynajmniej kilka osób i to im, w prawie każdej wiosce, stawiano pomniki.
Po 1945 roku zamieszkujący tutaj Niemcy zostali wysiedleni. Dla wielu nowoprzybyłych mieszkańców niemieckie pomniki utożsamiane były z wrogami i z tego zapewne powodu często były niszczone. Niektóre „zagospodarowywano” zmieniając ich przeznaczenie. Inne przez dziesiątki lat zostały nadgryzione zębem czasu. Do dzisiaj niezniszczonych przetrwało zaledwie kilka.
Pomnik – Nielestno
Jednym z najbardziej znanych jest kamienny pomnik z Nielestna (niem. Waltersdorf), ustawiony przy drodze do Czernicy. Na tablicy słabo już czytelny napis: „UNSEREN GEFALLENEN HELDEN 1914 – 1918” oraz poniżej wyryte nazwiska 14 poległych żołnierzy, które niestety są już nieczytelne.
W dniu 4 maja 2013 roku pod pomnikiem w Nielestnie odbyła się uroczystość jego ponownego poświęcenia. Przed uroczystością pomnik został oczyszczony i odmalowane zostały napisy. W uroczystości wzięli udział: byli mieszkańcy Nielestna – członkowie związku Heimatbund des Kreises Löwenberg e.V., obecni mieszkańcy wsi, samorządowcy, redakcje wleninfo.pl i wlen.org.pl oraz przybyli goście.
Pomnik – Bełczyna
Na początku listopada 2011 roku, dzięki jednej z mieszkanek Bełczyny udało się „odnaleźć” dwie kamienne tablice upamiętniające sześciu mieszkańców Bełczyny (niem. Süssenbach), którzy w latach 1914 – 1919 polegli na frontach wschodnim i zachodnim. Tablice są w bardzo dobrym stanie, przez lata przeleżały niezauważone na strychu remizy strażackiej. Bliższa historia tych tablic nie jest nam jeszcze znana. Jedna z nich pasuje do pobliskiego pomnika, jednak druga jest większa od wnęki. Mieszkańcy Bełczyny próbują ustalić ich los.
Wspomniany pomnik zgodnie z wyrytym napisem na kolumnie poświęcony jest poległym w latach 1813-1913, więc od wojen napoleońskich poprzez walki narodowo wyzwoleńcze XIX i początku XX wieku. Na jego kolumnie napis: „GOTT WAR MIT UNS – IHM SEI DIE EHRE 1813 – 1913”. W tłumaczeniu: „Bóg był z nami – Bądź mu chwała 1813 – 1913”.
Pomnik – Przeździedza
Niewiele osób wie o kamiennym monolicie w Przeździedzy (niem. Dippelsdorf). Schowany w zaroślach przetrwał lata niemal bez uszczerbku. Mieszkańcy wsi dopiero pod koniec wiosny 2012 roku, postanowili odsłonić kamień i wycięli krzaki, które go zasłaniały. Jest to „Pomnik Bohaterów poległych w I wojnie światowej. Ufundowany przez Stowarzyszenie Wojskowych i wdzięczną społeczność Dieppelsdorf”. Upamiętnia czterech żołnieży poległych na froncie w latach 1914 – 1916
Pomnik – Marczów
W Marczowie (niem. Märzdorf am Bober), jeszcze po II wojnie, tuż przy kościele stał okazały Pomnik Ku Czci Poległych. Po 1945 roku stojący na kolumnie Orzeł został zastąpiony figurą Najświętszej Maryi Panny. Zdjęte zostały również tablice, które wcześniej znajdowały się na bokach kolumny a zawierały nazwiska poległych żołnierzy.
Zaledwie kilka metrów od kościoła znajduje się niewielka kamienna tabliczka z charakterystycznymi dla pomników i grobów wojskowych symbolami: krzyża (nawiązującego do wojskowego odznaczenia niemieckiego nadawanego od 1813 roku za męstwo na polu walki – Krzyża Żelaznego) i gałązki dębu (symbolizującej męstwo, bohaterstwo i nieśmiertelność) oraz gałązki lauru (symbolizującej tryumf męczenników nad śmiercią), jednak tekst na tablicy jest na tyle zniszczony, iż nie wiadomo dokładnie, komu została owa tablica poświęcona. Czy poległym podczas walk wojsk napoleońskich, czy podczas I wojny czy też w innych bitwach?
Pomnik – Klecza
O kolejnych pomnikach dowiadujemy się z „Der Bote aus dem Riesengebirge – Posłańca Karkonoszy” z 1921 roku. Wówczas to, na terenie naszej gminy, uroczyście odsłonięto, aż dwa Pomniki Ku Czci Poległych.
W lipcu został odsłonięty pomnik w Kleczy (niem. Husdorf). Obelisk ufundowany przez mieszkańców stał naprzeciwko wejścia do sklepu. W latach 60-tych został zdemontowany i przeniesiony – prawdopodobnie został „zagospodarowany” na pomnik poświęcony XX Rocznicy Odzyskania Niepodległości przez Polskę i ustawiony we wleńskim parku. W Kleczy pozostał jeszcze kamienny postument. Dalsze losy pomnika nie są nam znane.
Pomnik – Modrzewie
Natomiast na początku września 1921 r. odsłonięto Pomnik Poległych w Modrzewiu (niem. Gieshübel). Był to granitowy kamień z wykutą datą. Na uroczystości przybyło wówczas wielu członków lokalnej społeczności oraz wojskowych.
Pomnik – Strzyżowiec
W Strzyżowcu (niem. Tschischdorf) Pomnik Ku Czci Poległych stał w miejscu, gdzie dzisiaj stoi drewniany krzyż (przy starej szkole). Jego historia nie jest nam bliżej znana, „zniknął” zapewne w pierwszych latach po II wojnie. Dzisiaj sam pomnik możemy podziwiać jedynie na starych pocztówkach.
Pomnik – Radomice
W Radomicach (niem. Wünschendorf) Pomnik Ku Czci Poległych znajduje się na cmentarzu.
Pomnik – Wleń
We Wleniu (niem. Lähn), jeden Pomnik Poległych ustawiony został na cmentarzu komunalnym. Jest to głaz z wykutym napisem: „1914 – 1918 UNSEREN GEFALLENEN DIE EVANGELISCHE KIRCHGEMEINDE LAHN”. Jest to jedyny w okolicy pomnik, przy którym tak często płoną znicze i stoją świeże kwiaty.
Drugi pomnik stał na skwerze przy Zakładzie Wodoleczniczym św. Jadwigi Śląskiej (dzisiejsze sanatorium – skrzyżowanie ulic: Pocztowej, Górskiej i Jana Kazimierza). Po II wojnie światowej niemiecki pomnik Ku Czci Poległych został „zaadoptowany” przez miejscowy oddział ZBOWiD i przekształcony na pomnik upamiętniający 1000-lecie Państwa Polskiego oraz XX rocznicę powstania PRL-u – z boku nosi „dodatkowy wpis” XXXV Lat Ludowego Wojska Polskiego – rok powstania 1964. Pomnik ten usunięto całkowicie z przedsanatoryjnego parku w 2014 roku.
Natomiast trzeci pomnik stał przy skrzyżowaniu dzisiejszych ulic Jeleniogórskiej i Witosa (mapka). Ufundowany przez mieszkańców Kleppelsdorf, był jednym z bardziej okazałych w okolicy. Na kamiennym postumencie stała około dwumetrowa kolumna zwieńczona mosiężnym orłem. Ostatnie kamienne elementy tego pomnika zostały skradzione na przełomie 2005 i 2006 roku.
Pomnik – Pilchowice
Wśród licznych pomników chętnie wznoszonych przez mieszkańców w XIX i na początku XX wieku przeważały pomniki Ku Czci Poległych. Na tym tle za wyjątkowy można uznać pomnik stojący w Pilchowicach (niem. Mauer) przed kościołem. Był to jedyny w naszej okolicy pomnik poświęcony Marcinowi Lutrowi. Kiedy został wzniesiony? Jeszcze nie wiemy. Natomiast jeden z mieszkańców Pilchowic tak przedstawia moment „jego zagłady”: „było to bodajże w 1948 r. miejscowi chcieli zburzyć ten pomnik, wzięli dwa konie ale nie były one w stanie go przewrócić, wówczas przyprowadzono jeszcze dwa woły i pomnik został zniszczony”.
Nadal, mimo upływu ponad sześćdziesięciu lat od zakończenia II wojny i ponad dziewięćdziesięciu lat od zakończenia I wojny światowej, mimo wstąpienia Polski do Unii Europejskiej, niemieckie pomniki są nam obce i tak trudne do zaakceptowania.
Natomiast nie udało nam się jeszcze ustalić czy i ewentualnie gdzie znajdowały się pomniki w Pilchowicach, Łupkach, Tarczynie i Bystrzycy.
„Za życia wrogowie, po śmierci równi”
Pomnik – Pokrzywnik
Na koniec warto zwrócić uwagę na pomnik Ku Czci Poległych stojący w pobliskim Pokrzywniku (niem. Riemendorf). Ufundowany przez mieszkańców z dobrowolnych datków, został uroczyście odsłonięty jesienią 1921 roku. Przez lata dzielił on losy wielu innych pomników z okolicy.
W 2012 roku pomnik został odrestaurowany, oczyszczono go z porastającego kamień mchu, i wielu zabrudzeń, wmurowano nowe tablice – frontową, na której wyryto napis: „Pomnik poległym ofiarom obu Wojen Światowych dawnej niemieckiej wsi Riemendorf obecnie Pokrzywnik” oraz tablice boczne z niemieckimi symbolami waleczności, odwagi i nieśmiertelności.
Tak historię pomnika poległych opisuje mieszkaniec Pokrzywnika Pan Stefan Gieysztor:
– 16 października 2011 minęła 90-ta rocznica wzniesienia w Pokrzywniku pomnika ku czci poległych mieszkańców wioski w czasie pierwszej wojny światowej. Niemal wiekowy zabytek naruszony przez upływ czasu, w ostatnich latach dodatkowo ucierpiał od złoczyńców, którzy ukradli między innymi oryginalną tablicę z napisem upamiętniającym poległych mieszkańców Pokrzywnika. Skromny obelisk z piaskowca powstał kilka lat po pierwszej wojnie światowej z inicjatywy i z dobrowolnych datków niegdysiejszych mieszkańców naszej wioski. Jednym z nich był także właściciel ówczesnego folwarku (po drugiej wojnie – Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej) Pan Sabarth, który przekazał pomnik gminie w imieniu komisji budowlanej.
Szczęśliwym trafem ponownie jak przed laty, z inicjatywy jednego z ówczesnych mieszkańców Pokrzywnika, Pana Andreasa Sabartha przystąpiono do ratowania zabytkowego obelisku. Całkowitego sfinansowania odbudowy podjął się właśnie Pan Andreas Sabarth. Pod przewodnictwem Sołtyski Pokrzywnika Pani Anety Gieysztor, zorganizowano zebranie wiejskie, na którym podjęto uchwałę odnośnie renowacji pomnika i treści tekstu nowej dwujęzycznej tablicy. W porozumieniu i z pisemnym zezwoleniem Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków Pana Wojciecha Kapałczyńskiego, przystąpiono do dzieła odnowy. Wszystkie prace polegające na oczyszczeniu starego kamienia, uzupełnieniu ubytków, odlaniu ozdób z hełmami i sporządzeniu tablicy z tekstem zlecono Panu Andrzejowi Grzywnowiczowi, doświadczonemu renowatorowi zabytków. W kwietniu bieżącego roku, po kilku miesiącach dzieło zostało ukończone. Pomnik odzyskał oryginalną formę i kształt, oraz odnowioną tablicę. Jego dodatkowym wzbogaceniem jest obecny, poszerzony o drugą wojnę światową tekst, ale nie tylko jak pierwotnie niemiecki, lecz w wersji dwujęzycznej, oprócz niemieckiej również i polskiej, co pozwala w pełni zrozumieć jego treść i przesłanie polskim mieszkańcom. Napis, jaki znajduje się dziś na pomniku jest wyrazem nie tylko wdzięcznej pamięci, ale i pojednania różnych narodowości naszej wspólnej wioski i brzmi: Pamięci poległym ofiarom obu Wojen Światowych dawnej niemieckiej wsi Riemendorf obecnie Pokrzywnik.
