Sołectwo Bystrzyca

Posted on 2024-05-232024-06-01 by Marek Dral

Długa, łańcuchowa wieś, leżąca na Pogórzu Kaczawskim, na wysokości 265 – 420 m. n.p.m., pomiędzy wzniesieniami Sołtysia Czuba (463 m. n.p.m.), Szklarka (428 m. n.p.m.), Księżą Góra (445 m. n.p.m.) a Pasternikiem (358 m. n.p.m.) z którego zboczy wypływa potok Wierzbnika. Dawniej zwana: Gręba, Wiesenthal, Bistric, Wizental, Bistic, (…)

Pierwsze wzmianki o osadzie pochodzą z 1217 r. i mówią o powstaniu tu nowej parafii wyłączonej z pod Kasztelani wleńskiej, dokument sygnowała żona Henryka Brodatego księżna Jadwiga. Początki osadnictwa na tych ziemiach są dużo wcześniejsze, ponoć zamieszkiwały tu ludy słowiańskie. W 1520 r. powstaje gmina ewangelicka. W styczniu 1599 roku do wsi na stałe przybywa rodzina von Schaffgotschów. W XVII w. wieś podzieliła się na dwie części: Ober- i Nieder- Wiesenthal jedna zarządzana była przez von Schewiniz a druga przynależała do von Zedlitz`ów. W XVIII w. właścicielem dolnej części wsi był H.G. Grocke w jego włościach znajdował się dwór z folwarkiem, kościół katolicki p.w. św Anny (istniał do 1850 roku), plebania, młyn i browar. W skład majątku wchodzi również powstała w 1713 r. kolonia Giełczyn. Górna część przynależała do rodziny von Busch. W jej posiadaniu był dwór z folwarkiem, kościół ewangelicki wraz z plebanią i szkołą, młyn i gorzelnia. Do niej przynależała również kolonia Posepko.

Obecnie wieś położona wzdłuż krętej drogi lokalnej z Wlenia do Bełczyny. Sołectwo zajmuje powierzchnię 1.189 ha i liczy 282 mieszkańców. Po czasach świetności pozostało wiele zabytków, do najcenniejszych zaliczyć można dwór [wpis nr: 362/1268/J z 14.06.96] obecnie dom mieszkalny, nad wejściem którego widnieje kartusz herbowy rodziny von Braun z umieszczoną datą 1646r. – to tutaj wychowywał się Wernher von Braun – uczony, jeden z czołowych konstruktorów rakiet i pionierów podboju kosmosu, współtwórca pocisków balistycznych V-2, pilot, niemiecki oficer, po wojnie, uczestnik amerykańskiego programu kosmicznego, dyrektor NASA i doradca prezydenta USA.

Obok znajduje się kościół p.w. Matki Boskiej z Lourdes, powstały w 1772 r. jako ewangelicki, opuszczony i rozgrabiony po II wojnie światowej, w 1959 roku, został przejęty przez katolików. Wpisany do rejestru zabytków, nr rej.: A/1309 z 31.08.2009. Obecnie odprawiane są tam coniedzielne msze. W jego skromnym wnętrzu znajdują się, przeniesione w ostatnich latach z przylegającego cmentarza, kamienne XVII- wieczne cało-postaciowe epitafia. Dolny dwór w 1945 r. został mocno zdewastowany przez stacjonującą tu Armię Czerwoną, następnie przekształcono go w PGR, by po kilku latach niszczenia całkiem go rozebrać. Zachowały się jedynie przyległe zabudowania mieszkalno – gospodarcze oraz wpisany do rejestr zabytk Spichlerz „Nieder Hof”, 2 poł. XVIII, [nr rej.: A/5310 z 20.09.2011]. Z dawnego kościoła katolickiego i cmentarza ocalały nieliczne, mocno zniszczone nagrobki i kaplica grobowa rodu von Zedlitz z 1782 r. Tuż za murem rośnie Cis pospolity, liczące blisko 800 lat drzewo mierzy w obwodzie ponad 382 cm. Jak głosi legenda posadzony był przez mieszkańców, po zakończeniu budowy kościoła, na cześć jego fundatorki, księżnej Jadwigi (ok. 1217 r.) i jest pomnikiem przyrody [Zarz. Nr 6/90 Woj. Jel. z 21.02.90 r.]. We wsi znajduje się również wiele ciekawych domów z XVIII w. i XIX w.s większość z nich jest dużej kubatury co wskazuje na zamożność ich pierwotnych właścicieli.

Przez osadę przebiega zielony zielony Szlak Zamków Piastowskich. Z górnej części rozciąga się widok na Karkonosze i Pogórze Kaczawskie.

Sołectwo Bełczyna

Posted on 2024-05-232024-06-01 by Marek Dral

W Górach Kaczawskich na wysokości 330 – 375 m. n.p.m. pomiędzy wzniesieniami Czaple Gniazdo (375 m. n.p.m.), Sołtysia Czuba (463 m. n.p.m.), Gajowa (390 m. n.p.m.) a Ostrzycą Proboszczowicką (501 m. n.p.m.), w dolinie potoku Chełstu, leży niewielka wieś Bełczyna, dawniej zwana: Suzinów, Süssenbach, Suzinach, (…)

Pierwsze wzmianki o osadzie pochodzą z XII w. i wiążą się z powstaniem kasztelani wleńskiej. Położona na trasie pomiędzy zamkami Lenno a Grodziec u stóp Ostrzycy wieś często gościła rycerzy, handlarzy i wędrowców. Od XV w. jest wymieniana jako własność klasztoru Benedyktynek z Lubomierza. Po kasacie w 1810 r. wchodzi w obręb Bystrzycy. W 1813 r. w okolicach Bełczyny doszło do potyczki wojsk Napoleona z Rosjanami. Po przebytych walkach wieś podupadła. W XIX wieku znajdowała się tu szkoła ewangelicka i wiatrak, ludność zajmowała się głównie hodowlą bydła i owiec oraz rzemiosłem.Obecnie sołectwo zajmuje powierzchnię 485 ha i zamieszkiwane jest przez 96 mieszkańców. Większość zabudowań to duże gospodarstwa z XIX w. i początków XX w. Niestety znaczna ich część popadła w ruinę.

W centrum wsi stoi pomnik zgodnie z wyrytym napisem na kolumnie poświęcony jest poległym w latach 1813-1913, więc od wojen napoleońskich poprzez walki narodowo wyzwoleńcze XIX i początku XX wieku. Na jego kolumnie wykuto napis: „Gott war mit uns – Ihm sei die Ehre 1813 – 1913” co w tłumaczeniu znaczy: „Bóg był z nami – Bądź mu chwała 1813 – 1913„.

Jesienią 2011 roku na poddaszu nieczynnej już remizy OSP w Bełczynie odnaleziono dwie tablice upamiętniające żołnierzy poległych w I wojnie światowej.

Przez terytorium wsi przebiega zielony zielony Szlak Zamków Piastowskich, czerwony szlak czerwony „Dzwonkowa Ścieżka” nazwana tak po tym jak przemierzali ją trędowaci, sygnalizując przemarsz dzwonkami oraz żółty szlak żółty.

Mimo sporych walorów widokowych nie rozwija się tutaj turystyka. Miejscowa ludność utrzymuje się głównie z rolnictwa, pracy w okolicznych miejscowościach oraz w niewielkim stopniu z działalności pozarolniczej.

Ostrzyca Proboszczowicka

Ostrzyca Proboszczowicka zwana jest również: Ostrą Górą, Szczytnicą, Śląską Fuji-Yamą. Wznosi się na wysokość 500,9 m. n.p.m., natomiast wysokość samego bazaltowego stożka powstałego w wyniku wypływu lawy, wynosi 76 m. Z wierzchołka roztacza się rozległy widok na panoramę Gór Kaczawskich, Pogórza Kaczawskiego, Karkonoszy i Góry Izerskich. Już w starych kronikach pisano, że na jej szczycie „…można zrzucić ze stóp kurz dnia codziennego i doskonałym leśnym powietrzem odświeżyć ciało i ducha”.

W 1839 r. Fryderyk F. Prentzel wzniósł w połowie drogi na szczyt, niewielkie schronisko. Wejście na wzgórze ułatwiało 445 bazaltowych schodków przy których znajdowały się poręcze, gdzie niegdzie stały kamienne ławki a punkt widokowy został otoczony barierkami.
21 grudnia 1926 roku wzniesienie zostało uznane, przez ówczesne władze niemieckie, za obszar chroniony.
W 1944 roku wojska niemieckie potraktowały górę za strategiczną, umocniły ją linią okopów, a w celu odsłonięcia przedpola wycięto część drzewostanu.
Po 1945 roku ukrywali się tutaj walczące z władzą ludową oddziały partyzanckie Czarnego Janka.
W 1959 r. archeolodzy stwierdzili istnienie tu śladów osadnictwa wczesnośredniowiecznego. Mówi się o prasłowiańskim ośrodku kultu Słońca.
31.01.1962 roku Minister Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego /rozporządzeniem Nr 19 Poz. 81/ utworzył Rezerwat Przyrody Ostrzyca Proboszczowicka (3,81 ha). Głównie dla zachowania reliktu trzeciorzędowego wulkanu z unikatowymi w Polsce gołobrzeżami bazaltowymi i ochrony roślinności naskalnej porastającej szczytową część wzgórza.

Sołectwo Łupki

Posted on 2024-05-232024-05-24 by Marek Dral

W obecnym kształcie wieś powstała w wyniku zmian terytorialnych po 1946 r. Połączono wówczas trzy osady, nadając im wspólną nazwę. Na dzień dzisiejszy, trzy osady składające się na wieś Łupki liczą 748 ha i zamieszkuje je 175 mieszkańców.

Najbogatszą historią cieszy się część wsi zwana obecnie Łupki-Zamek, a dawniej: Wleński Gródek, Lenno, Lehnhaus, Lähnhaus, Valan Castellum (…).

Osada ta położona na Górze Zamkowej (360 m. n.p.m.) już w X wieku była grodem obronnym, podniesionym do rangi kasztelanii przez Bolesława III Krzywoustego w 1108 r. Wymienianym w bulli papieża Hadriana IV z 22.IV.1155 r. i stawianym na równi z największymi śląskimi grodami. Pod koniec XII wieku, za panowania Bolesława I Wysokiego, rozpoczęto tu budowę pierwszego na ziemiach polskich murowanego zamku, przy którym w 1536 r. powstała osada Wleński Gródek. Zamek często zmieniał właścicieli i kształt, był rozbudowywany i wielokrotnie oblegany, aż do 06.IX.1646 r. kiedy to po opuszczeniu przez Szwedów został wysadzony i od tego czasu pozostaje w ruinie. W 1653 r. dobra zamkowe wraz z ruinami kupił płk. Adam von Koulhas i na podzamczu rozpoczął budowę zespołu pałacowego. Następnie 5 V 1662 r. w miejscu starej, a zniszczonej w wojnie 30- letniej kaplicy grodowej, o której istnieniu wiadomo było już w 1169 r. położył kamień węgielny pod budowę nowego kościoła p. w. św. Jadwigi, wykorzystując przy tym pozostałości starej budowli. Nad wejściem do kościoła fundator wmurował kartusz herbowy i tablicę fundacyjną. Po śmierci pułkownika posiadłość przejął jego syn, by w 1728 r. sprzedać całość rodzinie von Grunfeld. Kolejnymi właścicielami były rodziny von Temsky i – od 1842 r. – von Haugwitz. Przez lata dobra pałacowe zostały mocno rozbudowane, utworzono park i ogród. Jednak żadna z rodzin nie podjęła się odbudowy zamku. W czasie II wojny kompleks srodze ucierpiał.

Po wojnie w pałacu utworzono sanatorium PKP, natomiast przyległe zabudowania nie zostały zagospodarowane i z czasem popadły w ruinę. Dopiero na przełomie ostatnich wieków pałac zyskał nowego właściciela i powoli odzyskuje dawną świetność.

Łupki I dawniej: Okap, Schieffer, (…) i Łupki II dawniej: Okap, Karlsthal (…) położone w dolinie potoku Jamnej, na wysokości 240-290 m. n.p.m. pomiędzy Górą Zamkową (360 m. n.p.m.), Górą Gniazdo (445 m. n.p.m.) a Górą Radziej (349 m. n.p.m.) i Górą Stróżną (366 m. n.p.m.).

Pierwsze wzmianki pochodzą z XVII- XVIII wieku, osada przynależała do dóbr zamkowych. Był tu młyn wodny (zachowany do dziś w stanie ruiny) oraz kuźnia, folusz i szkoła ewangelicka. Jednak na miejscu dzisiejszych Łupek II początki osadnictwa datowane są (na podstawie badań archeologicznych) na XIII-XIV wiek.

Największą ilość turystów przyciągają ruiny zamku, które – chociaż w opłakanym stanie technicznym – cieszą się niesłabnącą popularnością. Z baszty rozciąga się wspaniały widok na miasto Wleń i panoramę Karkonoszy. Atrakcją jest również, zachowany do dziś w dobrym stanie, urokliwy kościół p. w. św. Jadwigi, a przy nim kaplica grobowa rycerza Hansa Heinricha von Close i jego żony Marty (z domu Casparini), właścicieli pałacu książęcego Gościradz (Kleppelsdorf) i okolicznych ziem. W skromnym wnętrzu kościoła znajduje się rzeźbiony ołtarz główny z początku XVII w., a obok w krypcie dwa sarkofagi rodziny von Grunfeld, oparte na orłach ciosanych w piaskowcu. Wokół świątyni pozostałości starego cmentarza katolickiego, z dobrze zachowanymi tablicami nagrobnymi. Cmentarz ewangelicki znajdował się w drugiej części wsi (przy drodze do Kleczy), dziś została po nim tylko pamięć nielicznych mieszkańców. Na zamkowym wzgórzu stoi również pomnik barona von Grunfelda, wykonany przez Johanna Gottfrieda Schadow, twórcę m. in. kwadrygi na Bramie Brandenburskiej. Schodząc do Wlenia zielonym szlakiem napotykamy krzyż pojednania. Jest on o tyle wyjątkowy, iż posiada ryta dwóch narzędzi: sztyletu i topora.

We wpisie do rejestru zabytków widnieją: Gródek- „Lenno” wraz z kaplicą p.w. św. Jadwigi, [wpis: 361/339 z dn. 13.11.56]. Ruina zamku „Lenno”, [wpis: 388/968 z 13.11.1961]. Zespół pałacowy „Wleński Gródek” – pałac, pawilon ogrodowy i gołębnik [wpis: 393/869/J z 10.05.1985] oraz park przypałacowy [wpis: 394/526/J z 15.06.1979].

Zarządzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 12.09.1994r. /MP Nr 51 poz. 434 z 1994r./ utworzono Rezerwat Przyrody Góra Zamkowa nad Wleniem, mający na celu ochronę cennych gatunków roślin oraz zabytków kultury materialnej. Ścieżki rezerwatu prowadzą wśród niezwykle ciekawych grądów zboczowych, a podczas wędrówki można obserwować rośliny chronione, m.in. czosnek niedźwiedzi, lilię złotogłów, parzydło leśne, gnieźnika leśnego i bluszcz pospolity.

W okolicach zachowało się wiele miejsc działalności człowieka z wczesnych okresów historycznych. Po eksploatacji złota do dziś pozostały sztolnie. Zachowały się również liczne kamieniołomy. Obszar należy do najciekawszych geologicznie na Pogórzu Izerskim. Skały tworzą tutaj kilka interesujących odsłonek. Do najbardziej atrakcyjnych należą diabazowe lawy poduszkowe, w których występuje m. in. piryt. Przy drodze do Kleczy można zaobserwować unikatową oddzielność słupową bazaltu, gdzie słupy o średnicy do 30 cm, ustawione prostopadle do powierzchni stygnięcia lawy, układają się na kształt gałęzi świerka – obiekt ten już w okresie przedwojennym objęty był ochroną, a od 13 maja 1994 r. ponownie zakwalifikowany jako pomnik przyrody nieożywionej [Rozp. Nr 19/94 Woj. Jel.].

Latem okolica zachęca do wycieczek pieszych i rowerowych a zimą do uprawiania narciarstwa biegowego. Przez jej terytorium przebiega zielony Szlak Zamków Piastowskich i żółty szlak prowadzący z Nowego Lądu, przez Lwówek Śląski, tereny gminy Wleń, Okole do Świerzawy oraz ścieżka dydaktyczna „Świętej Jadwigi” prowadząca z zamkowego wzgórza do miasta i ścieżka dydaktyczna Góra Gniazdo.